Jaminy

Osadnictwo tutaj jest dosyć młode. Jednak już w 1494 roku zapisano nazwę Jamyny. Nazwa ta ma źródłosłów litewsko-pruski (joti- jechać i minti- myśleć wspominać)[1]. Zapewne ta nazwa jest pozostałością osadnictwa Jaćwingów w tych terenach. Puszcza, która rozciągała się w widłach Netty i Biebrzy zwała się Puszczą Jaminy[2]. Te lasy aż do XVIII wieku były prawie bezludne. Istniało tutaj wiele ostępów leśnych: Czarny Las, Gumienie, Kunicha, Łubnie i Jaziewo oraz bór o nazwie Jaminy. Tych ostępów strzegli osocznicy (strażnicy leśni ze wsi Jedeszki i Gurbicze[3]. Puszcza Jaminy była częścią większej Puszczy Perstuńskiej.

Puszcze królewskie często były dzierżawione, tak też było z Puszczą Jaminy. W 1661 roku dzierżawczynią puszcz: Nowodworskiej, Przełomskiej i Perstuńskiej została Konstancja z Wodyńskich Butlerowa, wdowa po Gotfrydzie Butlerze podkomorzym królewskim. Ta energiczna kobieta rozpoczęła na szeroką skalę pozyskiwanie dóbr leśnych. Rozwinęła produkcję przemysłową zakładając liczne zakłady hutnicze. Butlerowa osobiście zawierała kontrakty z rudnikami, dając im obszary pod pozyskiwanie rud żelaza. Właśnie z jej osobą należy łączyć początki tej wsi. Założyła ona Rudę Jaminy (zwaną też Rudą Jamińską). Prowadził ją Stanisław Reszke płacąc 60 zł za pozyskanie rud oraz 10 zł za 2 włóki ziemi, które uprawiał[4]. Butlerowa zarządzała tymi puszczami do 1682 roku i to właśnie w tych latach (1661-1682) należy szukać początków wsi.

Rudnicy i smolarze pochodzili z chłopów lub zubożałej szlachty. Byli to fachowcy w swojej dziedzinie, tworzyli coś w rodzaju korporacji rudników czy smolarzy.

Jednak po śmierci Stanisława Reszke Ruda Jaminy upadła, dane z 1700 roku mówią o złym stanie technicznym urządzeń, powstało tu za to gospodarstwo chłopskie Jana Łaźni, który uprawiał pół włóki ziemi[5]. Zatem jeszcze w 1700 roku była to prawie bezludna wieś, wszystko zmieniło się w kilka lat później, gdy dzierżawcą został Kazimierz Krzysztof Sienicki, miecznik litewski i generał artylerii. To właśnie on zreorganizował dobra Puszczy Jaminy, pozabierał łąki okolicznym chłopom, założył nowe wsie i rozbudował stare. Dzięki niemu powstała duża wieś Jaminy, która cieszyła się szczególnymi względami Sienickiego, tutejsze urządzenia rudnicze zamienił na młyn, sprowadził osadników, wystawił tutaj również dwór-swoją siedzibę. Wydarzyło się to w latach 1703-1709. Generał Sienicki zaangażował się politycznie po stronie Stanisława Leszczyńskiego i wojsk szwedzkich, których celem było wyparcie z Polski Sasów i Rosjan. Niestety w walkach w 1709 roku Sienicki został wzięty do niewoli rosyjskiej i wywieziony na Syberię, gdzie zmarł w 1711 roku[6].

Dzieło osadnictwa w tej okolicy przejął kolejny dzierżawca Jerzy Kasper Dewicz, który sprowadzał tu nowych osadników. Według opisu z 1712 roku Jaminy były już całkiem sporą i rozwiniętą miejscowością[7].

W 1713 Puszcze Jaminy przejął w dzierżawę Jerzy Stanisław Sapieha (1668-1732), wojewoda mścisławski, barwna postać swojej epoki, uczestnik licznych ówczesnych wojen domowych, stronnik Szwedów. Dziedzic wielkiej fortuny, ale tez borykający się z licznymi kłopotami finansowymi. Oskarżano go o lekkomyślność i hulaszczy tryb życia. Pochodził z możnej litewskiej rodziny, ale był przez nich bojkotowany. Jednak ten hulaka zajmował się rozwojem tych okolic, założył wiele nowych wsi oraz karczmę w Jaminach[8].

Po śmierci Sapiehy Jaminy użytkowała jego żona Teodora z Sołtanów, właśnie za jej czasów powstał tu pierwszy drewniany kościół. W 1755 roku ufundowała ona na górce drewniany kościół pod wezwaniem św. Mateusza, jednak proboszcz nie posiadał żadnego uposażenia[9]. Kościół był katolicki, zatem większość mieszkańców stanowili katolicy. Zapewne czas budowy kościoła należy łączyć z powstaniem parafii w Jaminach[10].

W 1774 roku zmarła Teodora z Sołtanów Sapieha. Jaminy i inne okoliczne wsie książęce włączono do klucza ostrowieckiego w guberni janowskiej (zespół dóbr królewskich).[11]

Według opisu z 1784 roku „Jaminy, wioska do ekonomii grodzieńskiej należąca, na południu blisko samego kościoła jamińskiego (.....). Ta wioska opasana lasem, z jednej strony wychodzi las ku miastu Augustowowi o mil cztery, z drugiej strony do miasta Stabina o milę, a bokiem ciągnie się do wioski Mogielnicy o trzy ćwierci mile, w lesie choina, droga wszędzie piaszczysta i kamienista, w tej wiosce gospodarzów dwudziestu”.[12]

W 1789 roku miejscowy niewielki kościółek spłonął w czasie pożaru, rok później parafianie wybudowali niewielką kaplicę pokrytą słomą, z dwoma ołtarzami, amboną, chrzcielnicą. Podłoga z desek ułożona była tylko przy ołtarzu[13].

Na prośbę parafian król Stanisław August Poniatowski w 1793 roku uposażył parafię w grunty oraz nakazał budowę nowej świątyni, jednak upadek Rzeczpospolitej przeszkodził tym planom. Parafia liczyła w tym czasie prawie 1 000 wiernych[14].

W 1789 roku wieś Jaminy liczyła 25 dymów (domów) oraz 85 mieszkańców[15]. Po upadku Rzeczpospolitej ta miejscowość stała się własnością rządu pruskiego (do 1807 roku), następnie rządu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (od 1815 roku). Zarządzała nią Komisja Skarbu Królestwa Polskiego. Początkowo należała do dóbr rządowych Łabno, a od 1836 roku do dóbr rządowych Adamowicze (powstałe po wyłączeniu części gruntów
z dóbr Łabno). W Jaminach w tym czasie notowano 751 mórg ziemi ornej[16].

W 1827 roku w tej wsi notowano 28 domów i 167 mieszkańców[17]. Nadal istniała parafia Jaminy, w 1844 roku jej proboszczem został ksiądz Wincenty Andruszkiewicz, który w 1849 roku przeniósł tutaj drewniany kościół z Augustowa, który do tej pory jestÌkościołem parafialnym[18]. Parafia jamińska należała do najbiedniejszych parafii dekanatu augustowskiego, mimo że jeszcze rząd pruski dodał pewne grunty na uposażenie plebana. Zbudowano dodatkowo plebanię (od 1831 roku na kamiennym podmurowaniu), działał też szpital, czyli przytułek dla ubogich[19]. Obok kościoła istniał też cmentarz, nowy założono tutaj w 1871 roku. Dziesięć lat później otoczono go kamiennym murem i wybudowano dwie kapliczki.

Spośród licznych proboszczów tej parafii w ciągu XIX wieku na uwagę zasługuje ksiądz Jan Falkowski (ur. 1828), który jeszcze przed objęciem tego probostwa, jako „szkodliwy na publicznego spokoju”, został skazany na zesłanie do Rosji. Po powrocie objął probostwo w Jaminach nadal będąc szykanowany za swoją działalność.[20]

Opis ze Słownika Geograficznego z końca XIX wieku informuje: Jaminy- wieś rządowa, powiat augustowski, parafia Jaminy. Leży śród błot i lasów, o pół mili od Sztabina o 23 wiorsty od Augustowa, nad rzeczką bezimienną, wpadającą do Biebrzy z prawego brzegi. Posiada kościół parafialny (....) W 1882 roku w tej wsi było 67 domów i 318 mieszkańców[21]. Liczba ludności stale wzrastała, w 1911 roku notowano już 390 osób[22].

Wieś Jaminy w okresie międzywojennym należała do jednej z większych miejscowości w gminie Dębowo, właśnie tutaj znajdowała się siedziba urzędu gminy. Notowano tutaj piwiarnię T. Godlewskiego oraz dwa sklepy spożywcze, spółki J. Chilickiego i K. Panasewicza oraz sklep W. Godlewskiego.[23]

W 1921 roku zorganizowano jednoklasową szkołę powszechną. Uczyło się w niej początkowo ponad 60 dzieci. W następnych latach liczba uczniów przekroczyła 70 i w latach trzydziestych przekształcono ją na szkołę dwuklasową (1932). Nauczycielami byli Stanisław Dyndo i Jan Kreczman[24].

Spis powszechny z 1921 roku przekazuje dane o 42 domach 282 mieszkańcach wsi.[25] W okresie międzywojennym Jaminy były siedzibą urzędu gminy Dębowo.

Łubianka (leśniczówka)

Na mapie z lat trzydziestych XIX wieku można odnaleźć leśniczówkę o nazwie Łubiana, w końcu XIX wieku zwano ją Łubiane[26], z czasem przyjęła się współczesna nazwa. Według spisu powszechnego z 1921 roku w tej leśniczówce był jeden dom i 10 mieszkańców. Łubianka należała do gminy Dębowo[27]. Lasy istniejące wokół Wrotek i Klonowa nazywano właśnie Łubianka.

Jaminy i leśniczówka Łubianka na mapie z 1930 roku (skala 1: 100 000)

[1] Nazwy miejscowe.., tom IV, s. 47.

[2] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., ryc. 10.

[3] Maroszek J, Dolina Biebrzy w przeszłości- do końca XVIII wieku [w:] Białostocczyzna, nr 1 z 1995 roku, s. 11-12.

[4] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., s. 203.

[5] Tamże.

[6] Tamże.

[7] Ryżewski G, Dzieje...., s. 108.

[8] Tamże, s. 108-109.

[9] Tamże, s. 109.

[10] Tamże.

[11] Tamże.

[12] Wernerowa W, Opisy...., s. 56.

[13] Ryżewski G, Dzieje...., s. 109.

[14] Tamże.

[15] Tamże, s. 111.

[16] Ryżewski G, Dzieje....., s. 112.

[17] Tabella miast i wsi..., tom I, s. 168.

[18] Ryżewski G, Dzieje.... s .112.

[19] Tamże, s. 114.

[20] Ryżewski G, Dzieje....., s. 113.

[21] Słownik Geograficzny..., tom III, s. 391.

[22] Ryżewski G, Dzieje.... s .115.

[23] Księga Adresowa...., s. 218.

[24] Jemielity W, Szkoły powszechne...., s. 16.

[25] Skorowidz miejscowości...., s. 2.

[26] Słownik Geograficzny...., tom II, s. 28.

[27] Skorowidz miejscowości...., s. 2.