Cisów

Wioskę Cisów wspomniano, kiedy to w 1598 roku zakładano parafię w Krasnymborze, liczyła ówcześnie 15 włók gruntów.[1] W końcu XVI wieku założył ją Adam Iwanowicz Chreptowicz. Jednak wieś nie utrzymała się długo, być może podczas zarazy z 1627 roku osada zupełnie opustoszała. Pola zostały zajęte przez folwark o tej samej nazwie. Do pracy w folwarku zobowiązano kmieci ze wsi Kamień.[2] Gdy w 1650 roku zmarł Eustachy Chreptowicz, jego majątek przejął syn Stanisław – wśród odziedziczonych dóbr wymieniono też folwark Cisów[3].

W 1683 roku folwark nadano zakonowi dominikanów, spisano wtedy jego stan. Istniał tu dwór z piecem i trzema szklanymi oknami, notowano też zabudowania gospodarcze, które w tym czasie były stare i zaniedbane. We wcześniejszych latach był też niewielki browar.
W następnych latach folwark Cisów wrócił pod władzę Chreptowiczów stając się ich główną siedzibą w dobrach krasnoborskich. Opis miejscowej parafii z 1784 roku wspomina: Cisow: dwór JW. JPana Chreptowicza na zachodzie letnim mila mała[4].

W czasach Karola Brzostowskiego Cisów stał się jego główną siedzibą. W latach dwudziestych XIX wieku wybudował tutaj nowy dwór, zachowany do dziś. Miejscowy folwark był centrum administracyjnym dóbr Brzostowskiego. Hrabia dodatkowo wybudował tutaj browar i fabrykę wódek gatunkowych. Tutaj też miała swoją siedzibę kasa pożyczkowa, tak zwany lombard wiejski. Na dogodnych warunkach mieszkańcy dóbr sztabińskich mogli zaciągać pożyczki na swoje cele.[5] Jednak stałych mieszkańców było niewielu. W 1827 roku w tej miejscowości notowano zaledwie 3 domy mieszkalne z 19 mieszkańcami.[6] Wokół dworu i zabudowań gospodarczych rozciągały się pola folwarczne.

W końcu XIX wieku był to folwark w dobrach sztabińskich, w 1880 roku liczył 8 domów i 39 mieszkańców. Miejscowość należała do gminy Sztabin i parafii Krasnybór.[7] Przed I wojną światową zadłużony folwark Cisów przejął Bank Włościański, który rozpoczął parcelacje gruntów folwarcznych. Na części rozparcelowanych pól folwarcznych osiedlili się tak zwani koloniści, dlatego takie miejscowości zwano koloniami. Grunty zostały wymierzone, wytyczono drogi, równe działki, nowe budownictwo było rozproszone. Taką typową kolonię można odnaleźć na mapie wojskowej z okresu międzywojennego.

Po I wojnie światowej nadal istniał okrojony folwark cisowski. W 1919 roku folwark Cisów liczył 117 mórg, w tym 50 mórg ziemi ornej, 60 mórg łąk i pastwisk. Grunty te były dzierżawione przez włościan, głównie z Podcisówka[8].

Cisów kolonia w 1921 roku liczyła 12 domów i 78 mieszkańców, miejscowość należała do gminy Sztabin[9]. W okresie międzywojennym działała tutaj olejarnia należąca do W. Piegiela.

Na tej mapie (skala 1: 100 000) widać typową wioskę kolonijną powstałą w ramach parcelacji gruntów.


[1] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa...., s. 157.

[2] Ryżewski G, Dzieje....., s. 35.

[3] Wiśniewski J, Dzieje osadnictwa..., s. 200.

[4] Wernerowa W, Rękopiśmienne opisy parafii litewskich z 1784 roku opracowała Wiesława Wernerowa, Białystok 1994, dekanatyaugustowski i knyszyński,  s, 72.

[5] Ryżewski G, Dzieje...., s. 163.

[6] Tabella miast i wsi....., tom I, s. 77.

[7] Słownik Geograficzny...., tom I, s. 707.

[8] Ryżewski G, Dzieje....., s. 216.

[9] Skorowidz miejscowości....., s. 6.